Thể thơ song thất lục bát – Khái niệm, đặc điểm và ví dụ chi tiết

Thể thơ song thất lục bát là một trong những thể thơ độc đáo và giàu giá trị nghệ thuật trong kho tàng văn học dân tộc Việt Nam. Với sự kết hợp giữa nhịp điệu dồn dập của câu song thất và sự uyển chuyển, ngọt ngào của câu lục bát, thể thơ này không chỉ tạo nên một giai điệu trữ tình đầy mê hoặc mà còn khắc họa sâu sắc tâm tư, tình cảm của con người Việt.

Bài viết dưới đây sẽ giúp các em hiểu rõ khái niệm, đặc điểm và cung cấp những ví dụ chi tiết để cảm nhận trọn vẹn vẻ đẹp của thể thơ đặc biệt này.

1. Thể thơ song thất lục bát là gì?

– Song thất lục bát là thể thơ dân tộc kết hợp giữa hai câu 7 chữ xen kê với một câu 6 (lục) và câu 8 (bát). Thơ song thất lục bát có thể được chia khổ hoặc không chia khổ; số câu trong mỗi khổ thơ cũng không cố định.

– Một số tác phẩm viết bằng thể thơ song thất lục bát nổi tiếng như: “Văn tế thập loại chúng sinh” (Nguyễn Du); “Khóc Dương Khuê” (Nguyễn Khuyến); “Cung oán ngâm khúc” (Nguyễn Gia Thiều); “Chinh phụ ngâm” (Đặng Trần Côn – Đoàn Thị Điểm…)

2. Đặc điểm của thế thơ song thất lục bát

– Vần điệu

Thể thơ song thất lục bát có cả vần lưng (yên vận) và vần chân (cước vận).

+ Vần lưng được gieo ở tiếng thứ tư (hoặc thứ sáu) của câu 8 tiếng, hiệp vần với chữ cuối của câu thơ 6 tiếng trước nó và tiếng thứ ba hoặc thứ năm của câu 7 tiếng hiệp vần với tiếng cuối của câu 7 trước nó.

+ Vần chân (cước vận) được gieo ở tiếng cuối của tất cả các câu thơ.

Ví dụ:

“Nhớ từ thưở đăng khoa ngày trước,

Vẫn sớm hôm tôi bác cùng nhau;

Kính yêu từ trước đến sau,

Trong khi gặp gỡ khác đâu duyên trời?”

– Thanh điệu

Thanh điệu của các tiếng trong thể thơ này là cố định.

Cụ thể như sau:

– Cách ngắt nhịp:

+ Câu 7 tiếng thường có cách ngắt nhịp là 3/2/2

+ Câu lục bát theo cách ngắt nhịp của thể thơ lục bát.

+ Một câu thơ có thể có nhiều cách ngắn nhịp khác nhau. Mỗi cách ngắt nhịp lại tạo nên một ý nghĩa khác nhau.

3. Những lưu ý khi đọc hiểu thể thơ song thất lục bát

Từ những đặc điểm trên của thể thơ, chúng ta cần lưu ý một số điểm sau để có thể khám phá trọn vẹn nội dung và nghệ thuật của thể thơ:

– Cần nắm rõ về tác giả, hoàn cảnh, thời đại mà bài thơ đó ra đời. Đây chính là chìa khóa để chúng ta có thể khám phá những nét đặc sắc về nội dung và nghệ thuật của tác phẩm.

– Cần đọc đúng nhịp điệu để cảm nhận một cách chính xác nội dung của câu thơ. Xác định cách ngắt nhịp, vần, nhịp điệu, hình ảnh của bài thơ. Đây là cơ sở quan trọng để xác định ý thơ.

– Chú ý đến những đóng góp mang tính cá nhân của tác giả về cảm hứng, tư tưởng. Do vậy, khi tìm hiểu bài thơ, cần có sự so sánh, đối chiếu với các sáng tác khác của chính tác giả đó hoặc những sáng tác cùng đề tài của các nhà thơ khác.

4. Ví dụ

Văn tế thập loại chúng sinh (Trích)

Tiết tháng Bảy mưa dầm sùi sụt,

Toát hơi may lạnh buốt xương khô,

Não người thay buổi chiều thu,

Ngàn lau nhuốm bạc, lá ngô rụng vàng.

5. Đường bạch dương bóng chiều man mác,

Ngọn đường lê lác đác sương sa,

Lòng nào là chẳng thiết tha,

Cõi dương còn thế nữa là cõi âm.

Trong trường dạ tối tăm trời đất,

10. Có khôn thiêng phảng phất u minh,

Thương thay thập loại chúng sinh,

Hồn đơn phách chiếc lênh đênh quê người.

Hương khói đã không nơi nương tựa,

Hồn mồ côi lần lữa đêm đen,

15. Còn chi ai quí ai hèn,

Còn chi mà nói ai hiền ai ngu?

Tiết đầu thu lập đàn giải thoát

Nước tĩnh bình rưới hạt dương chi

Muôn nhờ đức Phật từ bi,

20. Giải oan, cứu khổ, hồn về tây phương.

Cũng có kẻ tính đường kiêu hãnh,

Chí những lăm cướp gánh non sông,

Nói chi những buổi tranh hùng

Tưởng khi thế khuất vận cùng mà đau.

25. Bỗng phút đâu mưa sa ngói lở

Khôn đem mình làm đứa sất phu,

Lớn sang giàu nặng oán thù,

Máu tươi lai láng, xương khô rã rời.

Đoàn vô tự lạc loài nheo nhóc,

30. Quỷ không đầu than khóc đêm mưa

Cho hay thành bại là cơ

Mà cô hồn biết bao giờ cho tan!

Cũng có kẻ màn lan trướng huệ,

Những cậy mình cung quế Hằng Nga,…

Nguyễn Du

Hy vọng những kiến thức ở trên đã giúp các em có cái nhìn rõ ràng, hệ thống và dễ nhớ hơn về một trong những thể thơ đặc sắc của văn học dân tộc.

Để củng cố và mở rộng kiến thức, các em có thể tham khảo thêm cuốn  Làm chủ kiến thức Ngữ Văn bằng sơ đồ tư duy lớp 9 – Luyện thi vào 10 phần 1: Đọc – Hiểu văn bản của TKbooks. Cuốn sách không chỉ hệ thống hóa toàn bộ kiến thức trọng tâm bằng sơ đồ tư duy khoa học, dễ nhớ mà còn cung cấp nhiều dạng bài luyện tập bám sát đề thi, hỗ trợ các em tự tin hơn trên hành trình chinh phục kỳ thi vào 10.

Link đọc thử sách: https://drive.google.com/file/d/1oRktCcLMCR0pFWRuTIYBdnULy3Iam5xx/view?usp=sharing

Tkbooks tự hào là nhà xuất bản sách tham khảo lớp 9 hàng đầu tại Việt Nam.

Tkbooks.vn