6 thao tác lập luận trong văn nghị luận – Lý thuyết kèm ví dụ minh họa chi tiết
6 thao tác lập luận trong văn nghị luận là một bản hướng dẫn toàn diện nhằm giúp bạn hiểu rõ hơn về các thao tác lập luận trong văn nghị luận cũng như cách vận dụng chúng linh hoạt để khiến bài văn của bạn trở nên sắc bén, thuyết phục hơn, thể hiện được tư duy phản biện và sâu sắc của mình.
Từ phép so sánh, phân tích, đến tổng hợp và đánh giá, bài viết này sẽ mang đến cho bạn cái nhìn rõ ràng và chi tiết về mỗi thao tác, cùng với ví dụ minh họa cụ thể, giúp bạn nắm bắt và áp dụng một cách hiệu quả vào bài viết của mình.
Hãy cùng TKbooks khám phá những công cụ lập luận mạnh mẽ này để nâng tầm bài văn nghị luận của bạn lên một đẳng cấp mới.
1. Thao tác lập luận chứng minh
– Mục đích của chứng minh là làm sáng tỏ đối tượng hoặc vấn đề.
– Cần dùng những bằng chứng chân thực, đã được thừa nhận để chứng tỏ đối tượng.
– Cần xác định đúng vấn đề chứng minh để tìm nguồn dẫn chứng phù hợp, dẫn chứng phải phong phú, tiêu biểu, toàn diện sát hợp với vấn đề đó, sắp xếp dẫn chứng phải logic, chặt chẽ và hợp lí.
Ví dụ: Bài thơ “Chiều tối” của Hồ Chí Minh mang đậm vẻ đẹp cổ điển. Điều đó được thể hiện qua thể thơ, hình ảnh thơ và bút pháp nghệ thuật. Tác giả đã sử dụng thể thơ thất ngôn tứ tuyệt cô đọng, hàm súc. Các hình ảnh thơ cánh chim, chòm mây đậm tính cổ điển bởi đã rất quen thuộc trong thơ xưa. Đặc biệt, bút pháp chấm phá được sử dụng hiệu quả: chỉ với hai hình ảnh đó đã gợi lên một bức tranh cao rộng, yên bình.
2. Thao tác lập luận giải thích
– Giải thích trong văn nghị luận là làm cho người đọc hiểu rõ được tư tưởng, đạo lí, phẩm chất, quan hệ cần được giải thích nhằm nâng cao nhận thức, trí tuệ, bồi dưỡng tâm hồn, tình cảm.
– Cách giải thích: tìm đủ lí lẽ để giảng giải, cắt nghĩa vấn đề đó; đặt ra hệ thống câu hỏi để trả lời.
Ví dụ: Đề tài của văn bản văn học là lĩnh vực đời sống mà nhà văn nhận thức, lựa chọn, khái quát, bình giá và thể hiện trong văn bản. Chủ đề là vấn đề cơ bản được nêu ra trong văn bản. Nó là vấn đề nhà văn quan tâm, thể hiện chiều sâu nhận thức của nhà văn đối với cuộc sống.
3. Thao tác lập luận phân tích
– Mục đích của phân tích là làm rõ đặc điểm về nội dung, hình thức, cấu trúc và các mối quan hệ bên trong, bên ngoài của đối tượng (sự vật, hiện tượng). i
– Khi phân tích, cần chia, tách đối tượng thành các yếu tố theo những tiêu chí, quan hệ nhất định (quan hệ giữa các yếu tố tạo nên đối tượng, quan hệ nhân quả, quan hệ giữa đối tượng với các đối tượng liên quan, quan hệ giữa người phân tích với đối tượng phân tích).
– Phân tích cần đi sâu vào từng yếu tố, từng khía cạnh, song cần đặc biệt lưu ý đến quan hệ giữa chúng với nhau trong một chỉnh thể toàn vẹn, thống nhất.
Ví dụ: Phân tích một nhân vật văn học cần đi sâu vào từng khía cạnh sau: lai lịch, ngoại hình, số phận, tính cách – phẩm chất, vai trò của nhân vật đó trong tác phẩm.
4. Thao tác lập luận bình luận
– Bình luận nhằm đề xuất và thuyết phục người đọc (người nghe) tán đồng với nhận xét, đánh giá, bàn luận của mình về một hiện tượng (vấn đề) trong đời sống hoặc trong văn học. – Có nhiều cách bình luận. Nhưng dù theo cách nào thì người bình luận cũng phải:
+ Trình bày rõ ràng, trung thực hiện tượng (vấn đề) được bình luận;
+ Bày tỏ được quan điểm cá nhân: vấn đề đó đúng hay sai, tốt hay xấu, nên hay không nên,..;
+ Đưa ra lí lẽ, dẫn chứng để thuyết phục được người nghe, người đọc đồng tình với quan điểm của mình.
Ví dụ: “Chiều tối” của Hồ Chí Minh là một bài thơ vừa mang vẻ đẹp cổ điển, vừa có vẻ đẹp hiện đại.
5. Thao tác lập luận so sánh
– Mục đích của so sánh là làm sáng rõ đối tượng đang nghiên cứu trong tương quan với đối tượng khác. So sánh đúng làm cho bài văn nghị luận sáng rõ, cụ thể, sinh động và có sức thuyết phục.
– Khi so sánh, phải đặt các đối tượng vào cùng một bình diện, đánh giá trên cùng một tiêu chí mới thấy được sự giống nhau và khác nhau giữa chúng, đồng thời phải nêu rõ ý kiến, quan điểm của người nói (người viết).
Ví dụ: Những chị Dậu (Tắt đèn), lão Hạc (Lão Hạc), anh Pha (Bước đường cùng) đều là những người nông dân cực khổ. Nhưng có lẽ “khi Chí Phèo ngật ngưỡng bước ra từ trang sách của Nam Cao, người ta mới thấy đây là hiện thân đầy đủ nhất cho những gì gọi là cùng khổ của người dân cày trong một xã hội thuộc địa: bị dày đạp, cào xé, hủy hoại từ nhân tính đến nhân hình.” (Nguyễn Đăng Mạnh).
6. Thao tác lập luận bác bỏ
– Bác bỏ là dùng lí lẽ và chứng cứ để gạt bỏ những quan điểm, ý kiến sai lệch hoặc thiếu chính xác,… từ đó, nêu ý kiến đúng của mình để thuyết phục người nghe (người đọc).
– Có thể bác bỏ một luận điểm, luận cứ hoặc các lập luận bằng cách nêu tác hại, chỉ ra nguyên nhân hoặc phân tích những khía cạnh sai lệch, thiếu chính xác,… của luận điểm, luận cứ, lập luận ấy.
– Khi bác bỏ, cần tỏ thái độ khách quan, đúng mực.
Ví dụ: Nhịn ăn không phải là phương pháp giảm cân đúng đắn và lâu dài bởi việc nhịn ăn sẽ khiến cơ thể bạn bị thiếu hụt năng lượng và làm cho cảm giác thèm ăn ngày càng dâng cao. Bạn sẽ dễ ăn bù vô tội vạ sau đó, khiến cho chất béo tích tụ. Bên cạnh đó, việc không có năng lượng cho quá trình trao đổi chất sẽ làm cho cơ thể không giải phóng được chất béo và mỡ thừa, khiến cân nặng càng tăng nhanh hơn.
Khi chúng ta khép lại hành trình khám phá 6 thao tác lập luận trong văn nghị luận, hy vọng bạn đã sẵn sàng trang bị cho mình những công cụ mạnh mẽ để thể hiện quan điểm, ý kiến cá nhân một cách thuyết phục và sâu sắc.
Lập luận không chỉ là kỹ thuật viết; nó là nghệ thuật biểu đạt, một phương tiện để chia sẻ và truyền đạt những tư tưởng, ý tưởng tới người khác.
Vận dụng linh hoạt và sáng tạo các thao tác lập luận sẽ mở ra không gian bất tận cho sự phát triển tư duy và ngôn ngữ.
Hãy tiếp tục thực hành, khám phá và không ngần ngại thách thức bản thân trong mỗi bài viết nghị luận, bởi mỗi lần bạn cầm bút đều là một cơ hội để hiện thực hóa suy nghĩ và cảm xúc của mình trên trang giấy.
Chúc bạn thành công trên con đường trở thành một người lập luận sắc sảo, thuyết phục, đồng thời phát triển khả năng tư duy phản biện và sự nhạy bén trong từng lời văn.
6 thao tác lập luận trong văn nghị luận ở trên được trình bày rất chi tiết trong cuốn Sổ tay Ngữ văn cấp 3 All in one. Các bạn học sinh hãy mua ngay cuốn sách này để ôn tập và luyện thi môn Ngữ văn nhé!
Ngoài cuốn Ngữ văn ở trên, bộ sách All in one cấp 3 còn có các cuốn Toán học, Vật lí, Hóa học, Tiếng Anh. Các bạn hãy inbox ngay cho Mcbooks để được tư vấn về bộ sách mà nhận nhiều mã giảm giá cực ưu đãi.
Tkbooks tự hào là nhà xuất bản sách tham khảo cho học sinh THPT hàng đầu tại Việt Nam.